10.11.2010

“Phagerdi Chib, Phagerdo Ilo”, vaj, so si kana o siklovipe e Rromane chibjaki si vas o Rroma so na 3anen pengi chib

Por Sarah Carmona

Ando kado Europako geopolitikano konteksto jekh xor refleksia pal-o Rromanipe thai kethano haceripe vaj  prin3ardipe si but manglo sar kanikana angleder.

I emancipacia amare manusengi, amare themesqi, amare selesqi, si hacardi sar reafirmacia peske idiosyncrasiendar (akava si kana varekon dela godi pe gasavo drom, vaj pe gasavo haceripe savo si abnormalo vas jekh individua vaj grupa, vaj si les nasvali anomalía) savi 3al avrail katar o ga3ikano modelo, thai katar aver rig si sar majbari zor savi del’pe vas i participacia ando cacipe saveste amen 3ivas savi musai te anel drom kadala refleksiake. 

Katar i sasti historia amare emancipaciakiri, e chib bi dujego3engo khelel majbari rola, e chib si te jekh but zoralo, fundamentalo kokalo amare manusengo, ando lengo mangipe vi ando lengo rodipe. Sar jekh ilustracia saj te ovel o phenibe kana o Peter Mercer cirla phen3a ‘E Rromani chib si amaro them’.

Nasti te phena so so i situacia si idilikani. Kana dikhelpes savo si o amalipe/relacia maskar o Rroma so na vakeren i chib thai o Rroma so vakeren amari chib, saj te phena so o Rroma save na vakeren i Rromani si but emocinalo manusa thai but ciden.

Katar jekh lingvistikani perspektiva thai kana si konsideracia e ‘phagerdi chibjengi’,  o manusa so vakeren phagerde chibja si eksperimentime sar jekh nasavde manusa katar jekh kulturaki struktura.  

Kana te alosarelpe gasavo vasno elemento ando sakodiveske 3ivdipe thai kulturaki kosmogonia phagerdi chib si bari dukh. 

Sajekh, save na psihologikane elementia keren o pharipe te siklovelpe i Rromani chib katar o Rroma so na 3anen i chib: on si chidme katar i Rromani komuniteta, katar politikane organizacie thai asociacie save liparen lenge ando jekh biachavdi len e pharimatengi ande komunikacia savi mangelape te ovel maskar amende.

Sar phendem angleder, e relacia thai e eksperienca e Rromengi pere/penge chibjenca (Kalo, Anglo Rromani, Manushengi…) si i darin, o rukh vas lengo identiteto. Si e baza thai o drom e Rromanipasqo. Kodolestar sostar si xoripe maskar sa kadala lava/lafja/vorbe, o potencialo kadale ‘phagerde chibjengo’ si sar instrumento te sastliarrlpr/te ovel sasti, zorali chib/ e chib kadale Rromengi, kadale grupengi, thai sajekh i te ovel sukareder i percepcia e Rromengi save vakeren i Rromani chib pala Phagerde Chibja.

Katar jekh bi3antripasko thaj na lingvistikano eksperimento, kadaja intervencia si la jekh res: te phravel drom vas i refleksia, vas jekh fundamentalo sastliariapski buti (na palem te siklolpe) e rromane chibjaki e Rromenda save na vakeren Rromani,  save saj te len anglal peste sa kadala psihologikane thai kulturake aspekte thai te anen amari Rromani chib maskar o Rroma save na 3anen vaj na vakeren vaj savenge sas selebersenca acha   vdi te 3anen pe dadengi, dajengi, e Romani Chib.

Volver